بحث موسوم به «گذار به سرمایهداری» به صورت مستقیم و بیواسطه، بحثی تاریخی است که در نخستین سالهای پس از جنگ جهانی دوم در میان نظریهپردازانی نظیر موریس داب، پل سوئیزی، رادنی هیلتون و دیگران درگرفت. بااینهمه، دلالتهای متنوعی که این بحث در حوزههای مختلف به همراه دارد، بههیچوجه به دغدغهای بهاصطلاح «تاریخی» (مربوط به گذشته) منحصر نمیشود، بلکه این بحث، پیش از هرچیز، بحثی بود دربارهی ماهیتِ خود سرمایهداری، و متعاقب آن، کیفیت هرگونه گذار تاریخیِ آتی از آن. به بیان دیگر، این که سرمایهداری چیست، دربردارندهی چه فرایندهایی است و چگونه مستقر شده است، نقش مهمی در درک این مسئله دارد که سرمایهداری چه نیست (و چرا روایتهای ایدئولوژیک از برآمدن آن خطا هستند) و چگونه میتواند نباشد.
در این دوره قصد داریم بهطور مشخص به بررسی زوایای مختلف دور نخست این بحثها بپردازیم که عمدتاً حول مناقشهی دو نظریهپردازی عمده، یعنی موریس داب و پل سوئیزی، شکل گرفته است. از همینرو، پس از بررسیهایی مقدماتی پیرامون درک خود مارکس از فرایند گذار به سرمایهداری، طی جلسات مختلف به روشن ساختن زوایای گوناگون این مناقشه میان دو نظریهپرداز مذکور خواهیم پرداخت و به این ترتیب، امکانی فراهم میشود تا در دورههای آتی به بررسی تحولات اخیر این بحث (مشخصاً «بحث برنر» و ملحقات آن) بپردازیم. چنانکه خواهیم دید، صبغهی تاریخی این مباحث، بههیچوجه به معنای منحصر ماندن در «گذشته» نیست و ضرورتاً «اکنون» و «آینده» را نیز دربرمیگیرد.
جلسهی اول: سیر تحول تلقی مارکس از گذار به سرمایهداری
در این جلسه به بررسی روند شکلگیری و تحولات درک مارکس از زوال فئودالیسم و برآمدن سرمایهداری میپردازیم و خواهیم دید که به چه معنا میتوان در معنایی کلی از دو مدل کلی «گذار» در مارکس جوان و بالیده سخن گفت. علاوهبراین، بررسی خواهیم کرد که چرا در مدل پختهتر و پروردهتر گذار نزد مارکس بالیده، کماکان شاهد زوایا یا سویههایی مناقشهبرانگیز هستیم که نشان از باقیماندن تهنشستهایی از تلقی قدیمی او از بحث گذار است.
جلسهی دوم: ملاحظات نظری موریس داب در باب گذار
در این جلسه بهطور مشخص درنگی کمابیش طولانی خواهیم کرد بر مقدمهی اثر مهم داب، یعنی «مطالعاتی در زاد و رشد سرمایهداری». علت درنگ و تأمل بهظاهر بیش از حد بر این مقدمه آن است که گرانیگاههایی که داب در این مقدمه به آنها میپردازد، عملاً مختصات آتی بخش عمدهای از مباحث مربوط به «گذار» را (حتی در دورهی دوم این بحث، موسوم به «بحث برنر») شکل میدهد. علاوهبراین، داب در این مقدمه گریزهایی انتقادی به اقتصاد جریان اصلی و تلقیاش از سرمایه میزند که بدونشک دلالتهای نظری ـ سیاسی مهمی با خود به همراه دارد.
جلسهی سوم: درک داب از زوال فئودالیسم و گذار به سرمایهداری
در این جلسه استخوانبندی اصلی مطالعهی تاریخی داب را بررسی میکنیم: مباحثی نظیر تمایز میان زوال نظام سرفداری و زوال فئودالیسم؛ اهمیت «به اصطلاح» در «به اصطلاح انباشت بدوی»؛ نقش سرمایهداری تجاری در گذار و …
جلسهی چهارم: بررسی مناقشهی داب ـ سوئیزی
در این جلسه، اگرچه تمرکز اصلیمان به مجادلات نظری میان داب و سوئیزی است، نگاهی کلیتر به سایر مشارکتکنندگان در این بحث (کسانی نظیر کریستوفر هیل، تاکاهاشی، رادنی هیلتون و …) نیز میپردازیم و خواهیم دید که چرا دستهبندی سفتوسخت این متفکران به دو گروه کاملاً متمایز امکانپذیر نیست. سویهی مهمی که این نکته بر ما آشکار میکند، همچنین بیانگر معضل مهمی در هرگونه «مطالعهی تاریخی» است، همانا معضل پژوهش تجربی انضمامی و صورتبندی آن در قالب انتزاعی نظریه.
مدرسهی هنر و ادبیات بیدار، با همکاری متخصصان و هنرمندان فعالیت خود را از پاییز ۱۳۹۸ آغاز نموده.
۱۴۰۲ © تمامی حقوق متعلق به مدرسه بیدار میباشد
توسعه و اجرا الگر استودیو × طراحی استودیو انقلاب