پتک‌های نیچه بر فلسفه ۳- تبارشناسیِ اخلاق

کتاب تبارشناسی اخلاق نیچه به یک معنا بازنویسیِ نقدِ عقل محض کانت است. به‌ جاست که در برابر این ادعا بپرسیم چرا و چگونه؟ دعوی کانت درانداختن طرحی است برای نقدی فراگیر، ایجابی، و درون‌ماندگار. برای پاسخ به چرایی ادعای ذکر شده در بالا، می‌توان یک پرسش پیش کشید: آیا کانت موفق به پیش بردن طرح خود برای وضع نقدی فراگیر، ایجابی، و درونماندگار شد؟ دُلوز در کتاب نیچه و فلسفه به ما پاسخ می‌دهد: “کانت نقد حقیقی را پیش نبرد”. چرا؟ “زیرا او نتوانست مسئله‌ی نقد را در سطح ارزش‌ها مطرح کند”. کاری که شاید از تبارشناسی برآید. مسئله‌ی نقد، باید ارزیابی خود ارزش‌هایی باشد که مبنای نقد اند. به اعتقاد دُلوز “کلی‌ترین طرح نیچه عبارت است از وارد کردن مفهوم‌های معنا و ارزش به فلسفه”.

از این منظر می‌توانیم مدعی شویم که تبارشناسی اخلاق بازنویسی نقد عقل محض است. نقد باید خودِ معیارهایی که مبنای نقد عقل‌اند، خود ارزش‌هایی که سنجه‌‌ی‌‌ شناخت حقیقی‌اند را به پرسش بگیرد. تبارشناسی اخلاق نیچه با این جمله آغاز می‌شود: “ما خود برای خود ناشناخته‌ایم، ما اهل شناخت”. بی‌جهت نیست که دُلوز می‌گوید “نسبت نیچه به کانت مانند نسبت مارکس به هگل است: هدف نیچه عبارت است از بازگرداندن نقد روی پاهایش، همان‌گونه که مارکس می‌خواست دیالکتیک را روی پاهایش برگرداند”.