جنون خاموش؛ درباره‌ی دیوانگی و کابوس‌های نظم و قانون

جنون، تقریبا در همه‌‌ی شکل‌ها و نمودهای متنوعش، پدیده‌ای به غایت غریب و پیچیده است و تلاش برای فهم آن مستلزم به کار‌گیری تمامی قوای عقلانی و غیرعقلانی ذهن و همه‌ی امکان‌های گفتاری و نمادین است. شاید چیزی به اندازه‌ی جنون نتواند معرفت و دانش بشری را به چالش کشد و آن را با مرزهای مبهم خود مواجه سازد. جدی‌ترین نوع این چالش را می‌توان در عرصه‌ی قانون و زبان، یعنی دو رکن اساسی برسازنده‌ی جهان بشری، ردیابی و مشاهده کرد. اینجا دقیقا همان جایی است که آسیب‌شناسی روانی، به معنای روانکاوانه‌ی آن، می‌تواند بصیرتهای عمیقی را در اختیارمان بگذارد و مسیر پرپیچ و خم و ناهموارِ گفتگو میان روان‌کاوی و فلسفه را هموارتر سازد؛ نقطه‌ای که در آن سلامت و بیماری، هنجار و نابهنجار، عقل و دیوانگی به هم می‌رسند و خویشاوند همدیگر می‌شوند.

فروید را می‌توان نخستین ضد روانپزشکی دانست که جنون را از چاردیواری درمانگاه و بیمارستان و آسایشگاه بیرون می‌کشد و آن را در بطن حیات اجتماعی قرار می‌دهد. فروید و روان‌کاوی فرویدی از ما دعوت می‌کند عقل و سلامت عقل را نه نقطه مقابل جنون بلکه جنونی مهارشده در نظر آوریم. اما آیا این کار جز با ایجاد ترکی عمیق در سطح عقل و خرد ممکن است؟ آیا می‌توان خود را همواره در ساحل امن عقل نگاه داشت و پریشانی جنون را از بیرون تماشا کرد؟ آیا نباید گاهی از این منطقه امن بیرون جست و به درون ترک‌های عقل و مغاک جنون سر فرو برد؟ تا کجا می‌توان به چنین مخاطره‌ی سهمگینی تن داد، به نحوی که مغاک جنون برای همیشه ما را نبلعد و به درون خود نکشد؟ تلاش برای پاسخ به چنین پرسش‌هایی امروزه دشوارتر از قبل است، به ویژه از آن‌رو که گفتار مسلط امروزی زبانی جز آمارها، نمودارها و داروها نمی‌شناسد.

در این دوره می‌کوشیم ایده‌های بنیادی روان‌کاوی درباره‌ی جنون را بکاویم و علاوه بر حوزه‌ی خصوصی افکار و اوهامِ سوژه‌های روان‌پریش، نیم‌نگاهی هم به عرصه‌ی عمومی ایدئولوژی، اجتماع و سیاست بیندازیم. در این مسیر پرسش‌هایی از این قبیل را واکاوی می‌کنیم: نسبت میان واقعیت و توهم چیست؟ آیا می‌توان واقعیت را به تمامی از عنصر توهم زدود و آن را جنون‌زدایی کرد؟ زبان و معنا چه پیوندی با جنون دارند؟ دانش، قانون و اخلاق چه نسبتی با جنون برقرار می‌کنند؟ نقش و کارکرد نام پدر در ساختاربندی جنون چیست؟ رفتارهای به اصطلاح “جنون آمیز” در انسان‌های “عادی” را چگونه می‌توان تبیین کرد؟ آیا جنون فقط سرنوشت عده‌ای بخت‌برگشته است یا امکانی هماره حاضر برای همه انسان‌ها؟