بولِز در متن آثار: ۲-متن خوانی/درس‌های موسیقی: درس‌گفتارهای کولِژ دو فرانس

بولِز در متن آثار: ۲-متن خوانی/درس‌های موسیقی: درس‌گفتارهای کولِژ دو فرانس

  • تاریخ شروع: ۲۳ دی ۱۴۰۳
  • روزهای: یکشنبه
  • ساعت: ۱۵-۱۷
  • تعداد کل جلسات: ۶
  • دوره به صورت: آنلاین و حضوری

از آنجا که در ایرانِ دوره‌ی معاصر، اصرار برای «آهنگسازِ معاصر بودن» به چیزی چونان بداهت تبدیل شده و اما از آن‌رو که ضرورت فهم و مطالعه‌ی مبانیِ شکل‌دهنده‌ی ایده‌ی «موسیقیِ معاصر» به نزد آهنگسازان و دانشجویان آهنگسازی گُم و مغفول است، این متن‌خوانی که بخشی از پروژه‌ی «بولِز در متن آثار» است، تلاش دارد به‌نحوِ مؤثر و روشن، در محدوده‌ی توان خود، گامی در جهت رفع این کاستی بردارد: نشان دهد که اندیشه‌ی آهنگسازانِ «موسیقیِ معاصر» را چگونه باید خواند. این درسگفتار درصدد است، چونان یک تمهید، مسیر مطالعه‌ی فهمِ «موسیقیِ معاصر» را در ایرانِ دوره‌ی معاصر نشان دهد و بر این نکته تأکید دارد که این جریان موسیقی، در ابتدا حاصل نحوِ خاصِ روی‌آوردنِ آهنگسازانِ بعد از جنگ جهانیِ دوم به موضوعات و مؤلفه‌های برسازنده‌ی موسیقی است که می‌بایست مقوّمات آن را آموخت.

 

ضروری است به این نتیجه برسیم که صرفاً و تماماً از این راه است که می‌توان ایده‌ی «موسیقیِ معاصر» را فهمید؛ و این همان راهی است که موسیقی در غرب هم پیموده است. در نتیجه نمی‌توان با صَرف نظرکردن از مبانیِ اندیشه‌ی آهنگسازانِ مهمِ «موسیقیِ معاصر» و صرفاً مواجهه با آثار آنها از طریق آنالیزِ تکنیکال و فراهم‌آوردنِ یک شنیداریِ معطوف به اِستتیک و تکرار و بازتولیدِ این شنیداری در آثار تصنیف‌شده‌ی خود، ادعای فهم «موسیقیِ معاصر» را به پیش گذاشت و «آهنگساز موسیقیِ معاصر» بود.

 

مخاطبان این دوره، هم آهنگسازان و دانشجویانِ آهنگسازی و هم فعالینِ حوزه‌ی علوم انسانی می‌توانند باشند. چرا که پیِر بولِز با راهبردِ خاصی ایده‌ی «موسیقیِ معاصر» را در فرانسه بسط می‌دهد که فهم این الگو، صرفاً در میدان موسیقی کاربرد و مصداق ندارد بلکه این رویکرد و نتایج حاصل از آن، بر بنیادی شکل گرفته است که موسیقی، فلسفه و علم را در کنار یکدیگر گِردِهم می‌آوَرَد.

 

از این‌رو پِی‌بردن به مبانیِ اندیشه‌ی این چهره‌ی شاخصِ موسیقیِ قرن بیستم در فرانسه، در عمل، فهم چگونگیِ پاگرفتن، نهادی‌شدن و تداوم ایده‌ی این جریانِ موسیقی در مغرب‌زمین است: می‌توانیم، به‌نحوِ ضمنی، بفهمیم که موسیقی در غرب، پس از جنگ جهانیِ دوم، چگونه به نزد اندیشمندان و سیاست‌مدارانِ آن در یک ساختار نهادی و مبتنی بر سیاست‌های کلیِ راهبردی در یک کشور، به چنان مؤلفه‌ی مهمی تبدیل شد که تخصیص بودجه‌های کلان، تماماً به معنای ارتقای جایگاه آن کشور در مناسبات قدرت در روابط بین‌الملل و همچنین شاخصی برای پیشگامی در توسعه دانسته می‌شود.

 

درس‌های موسیقی، که عنوان درس‌گفتارهای بولِز است، در شش بخش و شانزده فصل گرد آمده‌اند. در این دوره، در هرجلسه، رئوس ایده‌های مطرح‌شده و ساختار استدلالیِ اقامه‌شده توسط بولِز و مفاهیم کلیدیِ برسازنده‌ی هر درس‌گفتار، مبتنی بر کتاب Music Lessons: The Collège de France Lectures گزارش و شرح داده می‌شوند.

 

جلسه‌ی اول: ابداع، تکنیک و زبان
بولِز در این درس‌گفتار، که به‌عنوان تمهید در نظر گرفته شده‌ است، بر مفهوم اختراع/ابداع در موسیقی و نسبت آن با زبان موسیقایی که در نهایت می‌تواند به‌مثابه تکنیک فهم شود، تأکید می‌کند. به باور او ابداع/اختراع در موسیقی، نه‌تنها درباره‌ی تولید صداهای جدید نیست بلکه، درباره‌ی فهم عمیق و برآوردنِ زبانی نوین در موسیقی است. در این صورت‌بندی، زبان یک میانجی است که ظرفیت‌های ایده در اثر موسیقایی را بیان می‌‌کند.
جلسه‌ی دوم: از اثر موسیقایی به ایده
در این مجموعه‌درس‌گفتار، بولِز نسبت‌ میان کار آهنگسازی را با موضوعاتی چون فرآیند تحقق یک اثر موسیقایی، بسط و تکامل یک ایده، جایگاه مفهوم «الهام» در کار موسیقایی، نسبت میان زبان و متریال صوتی به نزد آهنگساز، راهبردهای آهنگساز برای انتقال ایده از طریق فرم و در نتیجه نسبت فرم با ساختار را می‌کاود و صورت‌بندهای خود را از این موضوعات به پیش می‌گذارد.
جلسه‌ی سوم: ژِست و اثر موسیقایی
در بخش سوم کتابِ Music Lessons: The Collège de France Lectures که شامل دو درس‌گفتار است، بولِز به بررسیِ وضعیت‌های شکل‌دهنده و تأثیرگذار بر فرآیند تصنیف اثر موسیقایی می‌پردازد. در این جلسه، مبتنی بر طرح کتاب، مفاهیمی مانند اُتُماتیسم و نسبت آن با تصمیم‌های راهبردیِ آهنگساز در فرآیند تصنیف اثر موسیقایی، تعامل میان تکنیک و بیان‌گری و پرسش از نسبت میان ایده با کار آهنگسازی و چگونگیِ تأثیر این دو بر یک‌دیگر به بحث گذاشته و رئوس استدلال‌های بولِز در راه صورت‌بندیِ این مفاهیم، تبیین می‌شوند.
جلسه‌ی چهارم: مسئله‌ی تماتیک
در این درس‌گفتارها، که بخش چهارم کتاب را به خود اختصاص می‌دهد، بولِز به موضوع تِم و نحوِ تکامل و تداوم آن می‌پردازد و نشان می‌دهد که در دوره‌های متفاوت تاریخ موسیقی، چگونه به نزد هر آهنگساز این مفهوم، مبتنی بر اقتضائات و استلزامات خاصی مفهوم‌پردازی شده است. همچنین از رهگذر طرح این موضوع، مسئله‌ی تِم را در موسیقیِ معاصر به بحث می‌گذارد و چالش‌های آن را برای آهنگ‌ساز در این دوره، نشان می‌دهد.
جلسه‌ی پنجم: چشم‌ها و گوش‌ها
در این درس‌گفتارها بولِز درصدد است نشان دهد چگونه سیستم/نهاد بر ایده‌ی کار موسیقایی اثر می‌گذارد؛ چه این اثرگذاری در جهت هدایت و پروراندنِ ایده باشد چه برای آن محدودیت بسازد. در درس‌گفتار دیگری که در همین بخش از کتاب گنجانده شده است، بولِز به تنش میان نظم و آشفتگی در موسیقی می‌پردازد. او تأکید می‌کند که چگونه آهنگسازان باید این دو عنصر را در آثار خود متوازن کنند تا تجربه‌ای غنی از موسیقی فراهم آورند.
جلسه‌ی ششم: حافظه، نوشتن و فرم
در این درس‌گفتارها بولِز نسبت میان مفاهیم حافظه و خلق‌کردنِ اثر موسیقایی، مفهوم نوشتن و رابطه‌ی میان نتاسیون و ابداع را می‌کاود؛ یعنی این مفاهیم چگونه در تعامل با یک‌دیگر ایده‌ی اثر موسیقایی را قوام می‌بخشند و نشان دهد هر کدام از آنها چه سهمی در روند تحقق اثر موسیقایی بر عهده دارند. همچنین در آخرین درسگفتارِ این بخش، بولِز به این پرسش می‌پردازد که آیا می‌بایست اثر موسیقایی را یک کل دانست تا موجودیتی تکه‌تکه؟ زیرا باور دارد از آن‌رو که هر کدام از این رویکردها بر فرآیند خلق ایده و در نتیجه ساختار اثر موسیقایی اثر می‌گذارند، آهنگساز می‌بایست به فهمی از این مواضع دست یابد.

 

مدرسه‌ی هنر و ادبیات بیدار، با همکاری متخصصان و هنرمندان فعالیت‌ خود را از پاییز ۱۳۹۸ آغاز نموده.