نگاهی به گفتمان‌های مسلط معماری؛ ریخت‌شناسی خانه‌های تهران از دهه‌ی ۴۰ تا ۹۰

عوامل سازنده‌ی گفتمان‌های مسلط معماری، علاوه بر نوع آموزش دانشگاهی و کارکرد رسانه‌های مرتبط، متأثر از شرایط اقتصادی-سیاسی و فرهنگی جامعه است. درواقع با مرور بده‌ و بستان بین این عوامل و نیروها است که می‌شود به درکی از چرایی و چگونگی شکل ساخت‌وسازهای متعارف شهر توسط معماران رسید. اگرچه ساختمان‌های عمومی به‌صورت بارزتری این گفتمان‌ها را بازتاب می‌دهند، ولی تمرکز ما در این درس گفتار بر خانه‌های مسکونی خواهد بود؛ چرا که هم تحت تأثیر سبک زندگی مردم و هم متأثرکننده‌ی آن است و به بهترین شکل نحوه‌ی ساخت ذائقه‌ی عمومی را نشان می‌دهد. از طرف دیگر مسئله‌ی خانه و سکونت در تهران سالها است که به یکی از بزرگترین دغدغه‌های سیاسی- اقتصادي- اجتماعی تبدیل شده است و در هر دهه برای آن نسخه‌ی خاصی پیچیده می‌شود که عملاً تا به امروز ناکارآمد بوده ‌است. اکنون لااقل دو دهه است که شرایط به گونه‌ای رقم خورده که تنها می‌توان برای اقشار متوسط و بلکه مرفه جامعه کمی پا را فراتر گذاشت و در مورد چیزی بیش از سرپناه فکر کرد و عنصری تحت عنوان «خانه» را برجسته ساخت. ازاین‌رو در جریان‌شناسی گفتمان‌های معماری مسلط در چارچوب مقوله‌ی «خانه»، خواه‌ناخواه اصلی‌ترین نقش را فراز و فرود همین طبقه‌ی اجتماعی-اقتصادی ایفا می‌کند؛ فراز و فرودهای طبقه‌ی متوسط شهری که بدون تردید منصه ظهور تغییر شکل شهر و متعاقب آن مسکن شده است. بنابراین درس‌گفتار پیش رو محور تمرکز مشخصی دارد: بررسی گفتمانهای مسلط معماری و رابطه‌ی بازخوردی آن با برخی عوامل سیاسی-اجتماعی حاکم بر شهر و نقش این گفتمان‌ها در ساخت مفهوم خانه و تغییر شکل مورفولوژیک و ایدئولوژیک آن.