سوژه و دازاین؛ چرا گشودگی و مجال‌دادگی آزادی ا‌ست؟

سوژه و دازاین؛ چرا گشودگی و مجال‌دادگی آزادی ا‌ست؟

  • تاریخ شروع: ۲۳ آبان ۱۴۰۳
  • روزهای: چهارشنبه
  • ساعت: ۱۶-۱۸
  • تعداد کل جلسات: ۴
  • دوره به صورت: آنلاین و حضوری

در این درسگفتار درباره‌ی دازاین (Dasein) سخن خواهد رفت و جایگاه مفهوم آن را ذیل اندیشه‌ی هایدگر فهمی دوباره خواهیم کرد. پرسش‌هایی می‌توانند ما را به سوی دازاین، به سوی زندگی واقعی‌مان برگرداند، پرسش‌هایی چون: چگونه دازاین-انسان اساسا یک گشودگی به سوییِ… ناتمام است؟ چرا زندگی واقعی‌ چیزی متفاوت از محاسبات از پیش تعین‌شده می‌شود؟ چرا محاسبات ما همواره به نقطه هدف اصابت نمی‌کند؟ آیا ما خوب و درست محاسبه نکرده‌ایم؟ آیا ما دچار ضعف نفس (Acedia) هستیم که سبب می‌شود درست عمل نمی‌کنیم؟ یا نه اساسا مسئله چیزی دیگریست؟ انقلابی می‌شود، بعد گفته می‌شود« قرار بود چیزی دیگر شود چرا این‌طور شد؟» جنگ جهانی‌ای در دل عقلانیت محاسبه شده‌ی تمدن غرب رخ می‌دهد و بعد بازی از دست همه خارج می‌شود. آیا عقل محاسبه‌گر درست کار نکرده بود و باید بیشتر صیقل بخورد؟

 

چرا اساسا بازی از دست ما خارج می‌شود؟ آیا محاسبات به‌هم‌خورده و عقل و هرگونه بنیاد متافیزیکی همچون انتوتئولوژیْ زندگی واقع‌بوده را از دست داده است و به همین سبب سنجه‌اش را گم کرده است؟ آیا آدمی همچون سوژه‌-جوهری سراسربین نیاز به قطعیت، محاسبه و نگاه خیره‌ی بیشتری دارد تا بتواند ابژهایش را منکوب‌تر کند؟ آیا اگر فردی که ذیل یک بنیاد متافیزیکی دینی زندگی می‌کند هنگامی که علی‌رغم محاسباتش روال زندگی‌اش به‌هم می‌خورد و ناامید می‌شود، یک جای کار می‌لنگد؟ ‌آیا مناسبات دینی را درست عمل نکرده یا مسئله چیز دیگری است؟ شاید زندگی تماما تحت سیطره‌ی سوژه‌ای آزاد و درخود فروبسته نباشد. شاید زندگی با آدمی نه به‌وسیله آدمی پیش می‌رود؟ آیا می‌توان گفت که زندگی وجهی رخدادی دارد و رخدادها هم به تمامه محاسبه‌ناپذیرند و به ناگاه به آدمی اصابت می‌کنند؟

 

اگر بخواهیم با این پرسش‌ها با هایدگر حرکت کنیم، نزد هایدگر انسان به‌نحو هستی‌‌شناختی دازاین دانسته می‌شود، او همان‌قدر که دقیقاً و صرفاً بر اساس خودش فهمیده نمی‌شود، همان‌قدر هم با وضع انسان به مثابه‌ «من»، خودآگاهی و سوژه و دیگر چیزهای بنیاد‌فرض‌شده درک نمی‌شود. مرزهای سوبژکتیویته به‌ مثابه‌ هستی انسانی، در دازاین، با توجه به هستی انسانی به‌ مثابه‌ اگزیستانس‌کردنی گشوده و خویش‌مندانه در گشودگی هستی- به‌طور کلی درهم شکسته می‌شود، حتی گفتار و زبان دازاین به ‌عنوان شالوده‌ی هستی یا نوع هستی دازاین هزارتو و برانگیزاننده است.

 

دازاین برون-خویشی دارد که با مفهوم اگزیستنانس که شیوه‌ی هستی دازاین را معین می‌کند در ارتباط است. دازاین اگزیستانس دارد یعنی تعیین ماهیت او با نوع چیستی‌اش در خود بروز نمی‌کند بلکه در نسبت با چیزها رخ می‌نماید، دازاین همانند سوژه به شیوه‌ی تأملی و با سردرخودفروبردگی بر «منِ» خود در تفکیک و شکاف با جهان رخ نمی‌دهد، بلکه او به نحو ِهرمنوتیکی در با-هستن با دیگران و با در-جهان-بودن رخ می‌دهد.

 

در این لحظه فهم تمایز میان تفکر تأملی (Reflektion) با تفکر اندیشه‌ورز(Besinnung) از مباحث مهم برای فهم و تفاوت سوژه و دازاین است. بر این اساس، سوژه سر در درون (درون‌ماندگار) و دازاین سر در بیرون(استعلا) دارد. این گونه است که سوژه خودبنیاد می‌شود و دازاین خودبنیاد نیست بلکه براساس گشودگی و مصممیت در کنار چیزها هستی خودینه‌اش را بروز می‌دهد. دازاین نگاهی پیرامون‌گر نسبت به چیزهای دور و اطرافش دارد و در بدو امر به نحو نظری-شناختی با چیزها مواجهه نمی‌شود او پیشاپیش دل‌مشغول چیزهاست او اساسا یک دل‌مشغولی است و در نسبت-رفتار با جهانش آنی می‌شود که هست.

 

با طرح این پرسش‌ها و مسائل، اين درسگفتار بدين گونه پيش‌خواهد رفت:

 

جلسه‌ی اول: دراین جلسه درخصوص نگاه پدیدارشناسی هایدگر با تاکید بر ساخت‌گشایی فراداده و بازگشت به خود زندگی-هستی سخن خواهد رفت.
جلسه‌ی دوم: در این جلسه به سوژه و دازاین و وجوه این دو مفهوم خواهیم پرداخت. در اینجا از نسبت‌مندی و فراروندگی در قلمرو-جای دازاین و بنیان‌مندی و درون‌ماندگاری سوژه و نیز به تفکر انتوتئولوژی خواهیم پرداخت. در ذیل این بحث به متافیزیک نزد هایدگر نیز اشاراتی خواهد شد.
جلسه‌ی سوم : در این جلسه در خصوص دو نوع تفکر تأملی و تفکر اندیشه‌ورز سخن خواهیم گفت و سپس از گلاسنهایت( وارستگی) و مجال‌دادگی سخن خواهد رفت.
جلسه‌ی چهارم: در این جلسه درباره‌ی هستی‌شناسی رخدادمحور در نسبت با آزادی و حقیقت سخن خواهیم گفت و موقعیت دازاین را در پرتابی از سوی هستی و طرحی از آن خودْ مطرح خواهیم کرد.

 

 

مدرسه‌ی هنر و ادبیات بیدار، با همکاری متخصصان و هنرمندان فعالیت‌ خود را از پاییز ۱۳۹۸ آغاز نموده.