سودای تعریض و تعمیق مرزها؛ پرسه‌ای در جهان آنگلوپولُس

سینمای تئو آنگلوپولُس روایت هجرت است. آدونیسِ شاعر هجرت را نام دیگر تبعید می‌دانست، تلطیف گشته با الفاظ. «شاید از آن روی که هجرت نام دیگر عبور است. شاید از آن روی که تعبیرِ دیگری است از پانهادن در مکانی و پذیرفتن آن. شاید از آن روی که جسمِ دیگرِ خُسران است…». سوژه‌های سرگردانِ فیلم‌های آنگلوپولُس می‌بایست از مرزهایی بی‌شمار عبور کنند: از دلِ تاریخ و جغرافیا. در گام معلق لک‌لک، ماسترویانی، سیاستمدار/پناهندۀ تبعیدی از خودش می پرسد: «از مرز رد شده ایم و هنوز اینجاییم … از چند مرز باید رد شویم تا به خانه برسیم؟». در نگاه اولیس، آقای آ در سفری مرزهای جغرافیایی «جهانِ بالکان» را در می‌نوردد تا حلقه-‌فیلم‌های گم‌شده‌ی برادران ماناکی را از قعر تاریخ پیدا کند و به «تعارضات خاستگاه»اش پی ببرد. از طرفی انگار که مرزها در حقیقت نه کاملا قانونی یا جغرافیایی، بلکه نامشخص و انتزاعی اند. تنها احساسی که مرزها در بر دارند غریبگی در همه‌جا است. در ابدیت و یک روز الکساندر به خود می‌گوید همیشه مثل شخصی در تبعید زیسته است.
با اینکه عبور از مرزها درد هجرت را به همراه دارد، لیکن مملوّ از خوشبختیِ ماجراجویی نیز است. کودکانِ فیلمِ چشم‌اندازی در مه پا در سفری پرماجرا می‌گذارند، چون «سفر ادوسئوس» که «ایتاکا»ی خودش را در پی می‌آورد. از طرفی فیلم‌های آنگلوپولُس واقعیت‌گرایند زیرا به واقعیتی ارجاع می‌دهند که انسان‌ها در آن می‌کوشند راه خود را پیدا کنند و همین مسئله است که آنها را به سیر و سفر پرماجرای اُدوسئوس یونانی پیوند می‌زند. به قول الکساندر کلوگه «مضمونِ اُدیسه-فیلم آغازی بنیادی است: هر کارگردانِ بلندپروازی به دنبال حلقه‌های گمشده‌‌ی فیلم می‌گردد. این یکی از آن بلندپروازی‌هایی است که پدیدآورندگان تصاویرِ متحرک در سینه دارند. ما باستان‌شناس‌ ایم، به شکار گذشته می‌رویم، رشته‌های زمان را در گذر قرن‌ها به هم می‌بافیم. الگوی ما آراخنه است».(آراخنه در یونانی باستان به معنای عنکبوت (تارتَن یا جولاهه) و هم‌خانواده با واژه‌ی لاتینیِ آرانئوس، شخصیت اصلی افسانه‌ای رومی که به لطف روایت شاعر بزرگ رومی، اُوید، می‌شناسیم).
در این درسگفتار با بازخوانی برخی متون پیرامون سینمای آنگلوپولُس، بوطیقای او را بررسی می‌کنیم و به شرح و بسط مفاهیمِ هجرت و مرز در سینمای او خواهیم پرداخت.

جلسه‌ی اول: دوازده ویژگی بارز فیلم‌های تئو آنگلوپولُس
جلسه‌ی دوم: دستور زبان سینمای آنگلوپولس: معمای برداشت‌های بلند؛ مقایسه‌ی برداشت‌های بلندِ آنگلوپولس با چهار نوع پایه‌ی برداشت‌های بلند – آنتونیونی؛ یانچو؛ تارکفسکی؛ گدار
جلسه‌ی سوم: بوطیقای سینمای آنگلوپولس: بازنمایی مرزها در تریلوژی مرزها
جلسه‌ی چهارم: تفکر در مرزها – اسطوره، تاریخ، طبیعت، زمان