سایه‌های فلسفه؛ درباره‌ی نسبی‌گرایی در عصر جدید

فلسفه در طول عمر دوسه‌هزار ساله‌اش از جهات مختلف مورد حمله قرار گرفته و به ستیز فرا خوانده شده است. گاه این ستیز مبتنی بر جدال با تعصب دین و خرافات بوده، در حالی که در برخی مواقع آبشخور آن چیزی جز تفکر عقلانی نبوده است. در این طیف گسترده و مبهم بارها شاهد آن بوده‌ایم که ستیز با فلسفه علاوه بر روشن‌ساختن زوایای تاریک بسیاری از سنت‌های دینی و فرهنگی، برای خود فلسفه نیز روشنگر راه بوده است و چه بسا به تحولات و ماجراجویی‌های فلسفی جدیدی دامن زده است.

اما در این میان، شکل خاصی از ستیز با فلسفه وجود داشته است که در عین تقابل با اصلی‌ترین دعاوی و حقایق فلسفه، نزدیک‌ترین قرابت را با خود این شکل از تفکر داشته است؛ تا به حدی که می‌توان این نوع ستیز را هم‌زاد یا سایه‌ی خود فلسفه نامید. این نوع ستیز که نام کلی و انتزاعی‌اش «نسبی‌گرایی»ست همیشه از بطن خود فلسفه برمی‌خیزد. در واقع چنان‌که تشبیه «سایه» نمایانگر آن است، نقطه‌ی شروع یا خاستگاه این نوع ستیز با خود فلسفه یکی‌ست، درست همان‌طور که سایه نیز از همان‌جایی شروع می‌شود که خود جسم. اگر این تشبیه را کمی بیشتر ادامه دهیم حتی می‌توان گفت همان‌طور که سایه‌ها در طلوع و غروب بلندتر و تاریک‌ترند، نسبی‌گرایی نیز در «شروع و پایان» تفکر فلسفی سنگینی و ابهت بیشتری دارد. تاریخ خود تفکر فلسفی نیز موید همین امر است: از سوفسطاییان باستان که هم‌زمان با سقراط و افلاطون قد علم کردند تا به امروز که سوفسطاییان و نسبی‌گرایان پست‌مدرن با شعار پایان فلسفه پا به میدان گذاشته‌اند.

بر اساس همین نزدیکی و ظهور نسبی‌گرایی در مقاطع بحرانی‌ست که می‌توان مدعی شد این شکل خاص از ستیز ما را بیش از سایر موارد با هسته‌ی درونی فلسفه و قدرت‌ها و ضعف‌های اساسی آن روبرو می‌سازد. ازین‌روست که در این سلسله‌درس‌گفتارها، به ویژه با تکیه بر افت‌وخیز‌های فلسفه در عصر جدید، می‌کوشیم از طریق بازخوانی افکار و آراء چهره‌هایی چون کیرکگور و نیچه، و لاکان و ویتگنشتاین پا به درون هزارتوی فلسفه و پادفلسفه نهیم. طی این تلاش، گذشته از تمرکز بر زمینه‌های تاریخی و الهیاتی، با تأکید بیشتر بر چالش‌های معرفت‌شناختی به چهره‌های قدیمی‌تر نیز خواهیم پرداخت و البته در این مسیر از تفاسیر مفصل‌تر مربوط به پادفلسفه‌های جدید به ویژه به قلم آلن بدیو بهره خواهیم برد.