کنشهای زبانی مختلفِ کاربران زبان به انحاءِ مختلف در هم تنیده است با ساختارها و پدیدههای اجتماعی و روابط آشکار و پنهانِ قدرت در جامعه. از یک سو، اگرچه زبان ابزاری عمومی است و همهی افراد یک جامعهی زبانی میتوانند آن را برای مقاصدِ ارتباطی خود به کار گیرند ، امّا همهی آنها به یک اندازه به منابع آن برای تحقق این اهداف دسترسی ندارند. آن چه یک متکلّم میتواند با ابزار زبان انجام دهد عمیقاً وابسته است به جایگاه او در ساختارِ جامعه. جنسیت، شغل، طبقه، نژاد، و ملیّتِ یک متکلّم برخی از عواملی اند که در آنچه او میتواند با زبان انجام دهد و نحوهای که میتواند آن را انجام دهد مدخیلت دارند.
از سوی دیگر، خودِ کنشهای زبانی کاربران زبان در موقعیتهای اجتماعی مختلف نقشی پررنگ دارند در شکلدهی، تغییر، یا در همشکستن ساختارها و قالبهای موجود در جامعه و روابط قدرتِ حاکم بر آن. این درهمتنیدگی میانِ زبان و پدیدههای اجتماعی است که صاحبان قدرت و گروههای فرادست اجتماعی و اقتصادی را قادر میسازد از زبان برای پیشبردِ اهدافی چون فرودستسازی زنان و اقلیتهای نژادی و قومی، خلق و تقویت دوگانهی خودی-دیگری، نفرتپراکنی، و خفه کردن صدای مخالفان بهره بگیرند.
هدف از این دوره، آشنایی مقدماتی با بعضی از مهمترین نظریات، چارچوبها، و مفاهیمی است که فلیسوفان برای فهم رابطهی میان زبان و ساختارهای اجتماعی توسعه داده اند. این دوره از ۵ جلسه تشکیل شده است. در جلسهی اول، پیشزمینههای نظری مباحثی را که در ادامهی دوره به آنها خواهیم پرداخت معرفی میکنیم. در جلساتِ دوم تا چهارم به سه سنخ پدیدهی زبانی میپردازیم که نقشی پررنگی در ساختارهای اجتماعی و شکلدهی، تقویت، یا تغییر روابط قدرت ایفا میکنند. در جلسهی پایانی کلاس، با توسل به چارچوبهای نظری و مفاهیم توسعه یافته در جلسات قبل، به مطالعهای موردیِ یکی از مناقشاتِ مهم دربارهی تحدید حقِ آزادی بیان میپردازیم.
بخش اول: مقدمات نظری
جلسهی اول: حق آزادی بیان و نظریهی کنشهای گفتاری
در این جلسه به دو موضوع میپردازیم که چارچوب کلّی و پیشزمینهی نظری مباحثِ جلساتِ بعد را تشکیل میدهند. موضوع اول استدلالهای کلاسیک بهنفعِ حق آزادی بیان است که در بسیاری از مناقشات مربوط به زبان و جامعه، بحث به نحوی از انحاء به ماهیت، مبنا و حدود و ثغور آن مربوط میشود. موضوع دوّم، نظریهی کنشهای گفتاری است که، آشنایی با مفاهیم و اصول کلّی آن برای درک بسیاری از مفاهیم و استدلالهایی که در جلسات بعد به آنها میپردازیم ضروری است.
بخش دوم: پدیدههای زبانی مختلف و کارکرد اجتماعی و سیاسی آنها
جلسهی دوم: هرزهنگاری و فرودستسازی زنان
هرزهنگاری یکی از کاربردهای مناقشهآمیز زبان است. در چند دههی گذشته ماهیت و نقش هرزهنگاری و توجیه یا عدم توجیه سانسور آن به بحثهای گستردهای انجامیده است. از یکسو، طرفداران آزادی بیان محدود کردنِ آن را نقضِ حقِ آزادی بیان هرزهانگاران میدانند و از سوی دیگر، موافقانِ تحدید هرزهانگاری آسیبهای آن، به ویژه در فرودستسازی و خفهکردنِ صدای زنان، را توجیهی کافی میدانند برای وضعِ قوانینی به منظور محدودسازی آن.در این جلسه با بعضی از این مناقشات آشنا خواهیم شد.
جلسهی سوم: نفرتپراکنی، دشنام، دیگرستیزی
در این جلسه به چیستی، ویژگیها، و آسیبهای کلام نفرتپراکنانه میپردازیم. بر دشنامها (slurs)، مانند دشنامهای نژادپرستانه و جنسیتزده، به مثابهی مواردی صریح از کلام نفرتپراکنانه تمرکز خواهیم کرد و از نقش آنها در پدیدههای اجتماعی مختلف بحث خواهیم کرد. همچنین از نسبت قانونگذاری برای تحدید کلام نفرتپراکنانه با حق آزادی بیان بحث خواهیم کرد.
جلسهی چهارم: نسلکشی و زبانِ نسلکشانه
بسیاری از موارد نسل کشی در تاریخ معاصر مسبوق بوده است به دورهای از نفرتپراکنی زبانی علیه قربانیان نسلکشی. این سخنان نفرتپراکنانه در شکلدهی و تقویتِ تمایز میان خودی و غیر خودی به مثابهی پیش شرطی برای امکان نسلکشی نقش ایفا میکنند. در این جلسه به این موضوع میپردازیم که چه کاربردهایی از زبان و با چه سازوکارهایی زمینه را برای پذیرش نسلکشی در میانِ اکثریت یک جامعه مهیا میکنند.
بخشِ سوم: موردکاوی
جلسهی پنج: آزادی بیان و انکار هولوکاست
در جلساتِ گذشته با برخی چارچوبها و مفاهیم کلّی و مناقشاتِ موجود دربارهی انواع مختلفی از پدیدههای زبانی و تأثیراتِ اجتماعی آنها آشنا شدیم. در این بخش میخواهیم با بهرهگیری از آن چه از خلال این مباحث یادگرفتهایم نگاه کنیم به مناقشاتِ مطرح دربارهی یک مورد خاص: قوانین موجود در بعضی کشورهای دموکراتیک علیه انکارکنندگان هولوکاست. از این بحث خواهیم کرد که مدافعان این قوانین چه آسیبهایی برای کنش زبانی انکار هولوکاست در این کشورها متصور شده اند. و این که آیا این آسیبها از نظر ماهیت و شدّت توجیهی برای تحدید حق آزادی بیان به دست میدهند یا خیر.