بازخوانی ستاره‌ی رستگاری اثر فرانتس روزنتسوایگ

در میان متفکران و فیلسوفان دهه‌های نخست قرن بیستم، فرانتس روزنتسوایگ تا به امروز چندان نام سرشناسی نیست. اما تأثیرات مستقیم و عمدتا غیر مستقیم آرأ و نظراتش بر فلسفه، الهیات و تمدن مغرب‌رمین و تحولی که در آنها ایجاد کرد، از بسیاری جهات بی‌نظیر است. اندیشه‌ی او نه تنها بر معاصران خود همچون مارتین بوبر تأثیری به‌سزا داشت بلکه نفوذ آن را به خوبی می‌توان در تحول فکری اخلاف او چون گرشوم شولِم، والتر بنیامین و تئودور آدورنو و دیگران مشاهده کرد.

روزنتسوایگ در چهل‌سالگی چشم از جهان فرو بست و از این رو آثار بسیاری از او به جا نمانده است. گذشته از مجموعه‌رساله‌های فلسفی‌کلامی او تحت عنوان تفکر جدید و یکی دو کتاب دیگر که از او منتشر شده است، اصلی‌ترین و مهم‌ترین اثرش ستاره‌ی رستگاری است. اگرچه این کتاب در ۱۹۲۲ و در سی و شش سالگی او به چاپ رسید، از هر جهت واجد ویژگی‌های یک شاهکار نهایی است که پس از چندین دهه مطالعه، در پایان عمری کوتاه لیکن در پختگی فکری، نوشته شده است.

ساختار مفهومی ستاره‌ی رستگاری به غایت انتزاعی است و خدا، انسان و جهان (عنوان یکی دیگر از کتاب‌های او) سه مقوله‌ی اصلی آن را تشکیل می‌دهند. این کتاب حاوی انبوهی از ایده‌های فلسفی، کلامی، هنری و انتقادی است که ردپای آنها را می‌توان در تحول کلی نظریه‌ی انتقادی مدرن مشاهده کرد. فقط با نگاهی کوتاه به فصل‌های کتاب می‌توان از حوزه‌های زیر به عنوان محورهای اصلی آن نام برد: تاریخ یونان، تراژدی‌های باستانی و مدرن، نظام‌های فلسفی از افلاطون و ارسطو گرفته تا هگل و نیچه، آثار ادبی نویسندگانی چون گوته و متون مربوط به کتاب مقدس، نقد تمدن‌ها و ادیان گوناگون از هندوئیسم و بودیسم تا یهودیت و مسیحیت.

همانطور که باربارا گالی (مترجم کتاب به زبان انگلیسی) می‌نویسد، خواندن ستاره‌ی رستگاری همان‌قدر مهم است که دشوار. خواندن این شاهکار فلسفی و کلامی غامضْ همانند گوش سپردن به یک سمفونی بزرگ برای نخستین‌بار است. تم‌ها و موتیف‌های اصلی آن- از تولد و حیات نفس گرفته تا تجربه‌ی مرگ، از فلسفه‌های خاور دور تا عرفان یهودی- هربار که خواننده با آنها درگیر می‌شود طنینی نو و ژرف‌تر می‌یابد. این تم‌ها اگر همراه با هم شنیده شوند چیزی را بازنمایی می‌کنند که او «تفکر جدید» می‌نامید.