اندیشه‌ی چپ در ایران؛ مروری تاریخی

اندیشه‌ی چپ در ایران؛ مروری تاریخی

  • تاریخ شروع: ۱۱ خرداد
  • روزهای: یکشنبه
  • ساعت: ۱۸-۲۰
  • تعداد کل جلسات: ۴
  • دوره به صورت: آنلاین

هیچ پژوهشی که به مرور تفکر چپ بپردازد نمی‌تواند صرفا آکادمیک باشد و ابعاد سیاسی و ایدئولوژیک پیدا نکند. اصلا فرض روش‌شناسانه بر این است که تاریخ‌نگاری سیاسی همیشه ابعاد هنجاری و حتی ایدئولوژیک دارد. مورخِ آمریکایی، هیدن وایت تا آنجا پیش می‌رود که مدعی است مورخْ دیدگاه اخلاقی/هنجاریِ روایتش را انتخاب می‌کند و مثلا تصمیم می‌گیرد مارکسیست باشد. به‌نظر می‌رسد این‌گونه انتخاب دلبخواه نیست بلکه نوعی فرایند و برآیند تمام تجربیات و مشغله‌های ذهنی و آموخته‌های مورخ است که به نوعی اجتناب‌ناپذیر به پسا‌ذهنیت و چارچوب تاریخ‌نوبسی‌اش جهت می‌دهد.

 

در تاریخ‌نگاری اندیشه‌ی چپ در ایران می‌باید آگاه بود که جریانی را روایت می‌کنیم که از نظر سیاسی شکست خورده و آنچه اهمیت دارد نوعی مقابله با «فراموشی تاریخی» است. در مکتب فکری مارکسیستی به‌خصوص در دیدگاه‌های ملهم از چپِ نوی جهانی و متأثر از متفکران مکتب فرانکفورت، مارکسیسم اگزیستانسیالیستی سارتر، و یا صاحب‌نظران مجله‌ی New Left Review به‌خصوص پری اندرسون، شکست‌های تاریخی چپ همواره عادی بوده است. در این دیدگاه، انقلاب اکتبر و انقلاب چین علی‌رغم دستاوردهایشان الگوهای ناموفق سوسیالیسم بودند که برای تحقق آن هیچ‌گونه تضمین و یا جبر تاریخی وجود نداشت. هربرت مارکوزه زمانی گفته بود «تاریخْ شرکتِ بیمه نیست که موفقیت مارکسیست‌ها را تضمین کند.»

 

در این تاریخ‌نگاری باید توجه داشت که “اندیشه‌ی چپ” در متن فرهنگ و پراکتیس اجتماعی معنی پیدا می‌کند، بنابر‌این رد پای آن را در فعالیت‌های سیاسی و حزبی، روزنامه‌نگاری، و آثار آکادمیک، ادبی و هنری باید جست و نه عمدتا در نوشته‌های متفکرین بزرگ چپ. همچنین در تعریف‌مان می‌باید طیف‌های وسیعی از چپ، سیوسیالیست‌ها و کمونیست‌ها، مارکسیست‌های مستقل و غیر حزبی، سوسیالیست‌های اسلامی، و نیز لیبرال‌ها و ملی‌گرایان متمایل به چپ را در نظر بگیریم و با توجه به این تعریف است که تنوع و کثرت‌گرایی چپ آشکار می‌شود.

 

در این دوره و در بررسی کارنامه‌ی فکری و عملی چپ، به تجدید نظر در روایت‌های آشنا و رایج از تاریخ معاصر ایران خواهیم پرداخت. دراین روایت‌ها غالبا به اشکال مختلف ادعا می شود که چپ‌گرایان با فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی بیگانه بوده‌اند؛ تند‌روی آنها انقلاب مشروطه را به شکست کشاند؛ چپی‌ها با ملی‌گرایی مخالف‌ند؛ آنها از عوامل سقوط مصدق بودند؛ چپ‌گرایان کورکورانه با شاه مخالفت می‌کردند؛ آنها انقلاب را به‌راه انداختند و به استقرار جمهوری اسلامی کمک کردند. همچنین با تجدید نظر در این روایت‌ها تلاش خواهیم کرد انتقاداتی بنیادی و اساسی به این کارنامه داشته باشیم و آن‌را در تمام پیچیدگی‌ها و تضادهایش مرور و صورت‌بندی کنیم.

 

جلسه‌ی نخست: روش‌شناسی و پیش‌فرض‌های تاریخ‌نگاری
جلسه‌ی دوم: از انقلاب مشروطه تا برآمدن رضاشاه
جلسه‌ی سوم: از تشکیل حزب توده تا انقلاب ۵۷

 

مدرسه‌ی هنر و ادبیات بیدار، با همکاری متخصصان و هنرمندان فعالیت‌ خود را از پاییز ۱۳۹۸ آغاز نموده.