سمیرا الیاسی- اندیشه‌ی بیرون؛ میشل فوکو و مسأله‌ی ادبیات

اندیشه‌ی بیرون؛ میشل فوکو و مسأله‌ی ادبیات

  • تاریخ شروع: ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۳
  • روزهای: شنبه
  • ساعت: ۱۸-۲۰
  • تعداد کل جلسات: ۴
  • دوره به صورت: آنلاین

مشغولیت فکری میشل فوکو با ادبیات مدرن موضوعی است که هنوز هم در ادبیات‌پژوهشی مربوط به او چنان که باید محوریت نیافته است. فوکو به‌ویژه در سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۶ متن‌های متعددی در مورد ادبیات مدرن نوشته است که مدت‌ها یا در حوزه‌ی نقد ادبی مورد بررسی قرار می‌گرفتند و یا به کناره‌های تصویر فیلسوف می‌خزیدند و بیشتر به نوعی اشتیاق شخصی تقلیل داده می‌شدند. دلیل این بی‌توجهی طولانی‌مدت شاید این باشد که خود فوکو چندان علاقه‌ای به پیش کشیدن نوشته‌هایش درباره‌ی ادبیات نداشت و به قول خودش چون نوعی «مخفی‌گاه» به آنها می‌نگریست. با این همه، ارجاعات پرشمار او به‌ویژه در مصاحبه‌هایش به تأثیر نویسندگانی چون بلانشو یا باتای بر سرگذشت فکری خودش و یا حتی تصریح او به میل جدیش به «دل کندن از امر ادبی» انگیزه‌ی خوبی است برای تمرکز کردن بر متون او درباره‌ی ادبیات و بررسی تأثیر احتمالی آنها بر آثار دیگرش.

 

ادبیات البته در نوشته‌های فوکو تعریف ثابت یا واحدی پیدا نمی‌کند و در عوض چهره‌های متفاوت و سیالی به خود می‌گیرد که شاید بیش از هر چیز بر حرکات فکری بی‌پایان خود فوکو گواهی دهند: ادبیات به‌عنوان فضایی برای نمایش هستی برهنه‌ی زبان، به‌عنوان ضدگفتاری که در نسبت با گفتارهای معرفتی حاکم بر جامعه نقشی تخریبی و افشاگر بازی می‌کند، به‌عنوان گفتاری تاریخی مثل همه‌ی گفتارهای دیگر و حتی به‌عنوان نوعی عذرتراشی که می‌تواند از سوی نویسندگانی برای توجیه انفعال شخصی و اجتماعی‌شان به کار گرفته شود.

 

در این دوره می‌کوشیم، با خواندن تعدادی از اصلی‌ترین متن‌های فوکو درباره‌ی ادبیات مدرن، به این پرسش پاسخ دهیم که میان این متن‌ها و آثار مفصل‌تر فوکو و به‌ویژه نوآوری‌های نقادانه و روش‌شناسانه‌ی او چه نسبتی باید دید: آیا با فضایی کوچک و جانبی طرفیم که می‌تواند مثل آینه‌ای در مقابل آثار «اصلی» فوکو قرار گیرد و آنها را به نحوی در خود منعکس کند، یا بسیار بیش از این، با قلمرو فکری نسبتا مستقلی که آثار معروف‌تر فوکو و اصلا شیوه‌ی تفکر او را به شکلی متأثر کرده است؟ این پرسش را هم در خط تاریخی و هم در خط مفهومی پی می‌گیریم و در هر جلسه بر یکی از محورهایی متمرکز خواهیم شد که فوکو خود در تعریفش از ادبیات مدرن وارد می‌کند.

 

جلسه‌ی اول: ادبیات مدرن و هستی زبان
جلسه‌ی دوم: ملاقات زبان، فضا و اندیشه در ادبیات
جلسه‌ی سوم: جنون، غیاب اثر؛ ادبیات و مسأله‌ی تناهی
جلسه‌ی چهارم: تأملاتی درباره‌ی «اندیشه‌ی بیرون»

مدرسه‌ی هنر و ادبیات بیدار، با همکاری متخصصان و هنرمندان فعالیت‌ خود را از پاییز ۱۳۹۸ آغاز نموده.