اخلاق علیه اخلاقیات؛ ۱- اسپینوزا، حلول و اخلاق

در تاریخ فلسفه همواره تمایز مهمی بین اخلاق (ethics) و اخلاقیات (morality) وجود داشته است.‌ اما به تدریج این تمایز به سود اخلاقیات به محاق رفته است. اخلاق که شناخت توان‌‌های متفاوت هر موجود و «ارزیابی» میزان تحقق آنهاست، جای خود را به «داوری» اخلاقیاتی بر مبنای ارزش‌های ثابت می‌دهد. در این دوره‌ها با تکیه بر چهار فیلسوف یعنی اسپینوزا، نیچه، فوکو و دلوز، می‌کوشیم سیر تحول مفهوم اخلاق را دنبال کنیم. از اخلاق اسپینوزا تا تبارشناسی اخلاقیات نیچه، از شیزوکاوی دلوزی تا مقاومت فوکویی، نقاط تلاقی، تماس، اختلاف، واگرایی و همگرایی متعددی وجود دارد که با ردیابی آنها تلاش می‌کنیم طرحی از اخلاق در برابر اخلاقیات به دست دهیم.

در هر دوره به یکی از این متفکران می‌پردازیم اما همزمان به ارتباطات بین آنها نیز اشاره خواهیم کرد تا به تدریج این طرح کامل شود. در نخستین دوره نگاهی خواهیم داشت به کتاب اخلاق اسپینوزا تا آن را همچون درآمدی بر اندیشه‌ی متفکرانی چون دلوز و فوکو بخوانیم. به همین سبب در خواندن این کتاب بر شش مفهوم مهم و برهمکنش درونی آنها خواهیم پرداخت: حلول، معرفت‌شناسی، عواطف، بردگی، آزادی و حق طبیعی. مسئله‌ی اصلی ما در این دوره طراحی چهارچوبی مفهومی است که نسبت بین حلول و اخلاق را روشن‌تر سازد تا بتوانیم تمایز دو مفهوم اخلاق و اخلاقیات را درک کنیم. تکیه‌ی اصلی ما بر متن اخلاق اسپینوزا و همچنین رساله‌ی سیاسی و رساله‌ی الاهیاتی-سیاسی خواهد بود‌. نقشه‌ی مفهومی این دوره حرکتی را بین این شش مفهوم ممکن می‌سازد.

از هستی‌شناسی حلولی و تضمنات آن آغاز می‌کنیم و مسیر خود را به سمت معرفت‌شناسی ادامه می‌دهیم. معرفت‌شناسی حلولی با تکیه بر توازی نفس و بدن و پیوند تأثرات و تصورات، اسپینوزا را قادر می‌سازد تا ضمن توصیف وضعیت بردگی، راه چیرگی بر آن را نیز نشان دهد. مفهوم حق طبیعی در پی عبور از خلال تنش بین بردگی و سروری و تلاش برای تبدیل واکنش‌گری به کنش‌گری تقویم می‌یابد. در نهایت کل این منظومه‌ی مفهومی به تصور جدیدی از «قدرت» منتهی می‌شود که نقش مهمی در تفکر فلاسفه‌‌ای خواهد داشت که در دوره‌های بعد به آنها خواهیم پرداخت.