درس‌گفتاری درباره‌ی کوارتت‌های هایدن؛ از گرگ‌و‌میش مبهم آغازین تا طلوع روشنی

درباره‌ی پدید آمدن و ریشه‌های تاریخی گونه‌ی کوارتت زهی روایت‌های مختلفی توسط تاریخ‌دانان مختلف نقل شده است. با اینکه این روایت‌ها بر پایه‌ی مجموعه‌ای از رخدادها و آثار موسیقی شکل گرفته‌اند، یک شخصیت از دهه‌ی هجدهم میلادی در همه‌ی آنها نقش مهمی داشته است. نام هایدن چنان با این‌ گونه‌ی موسیقی‌سازی مجلسی گره خورده که فارغ از دقت تاریخی، به سادگی لقب بنیان‌گذار آن را از آن خود کرده است.

زندگی کاری هایدن در دوره‌ای گنگ و همچون گرگ‌ومیش شکل گرفت. عهد باروک با مرگ ستیغ‌ها و سرآمدانش چون باخ رفته بود. عصر نو هنوز نیامده بود که هیچ، گوشه‌ی رخ هم ننموده بود که شاکله‌ی کلی‌اش شناختنی باشد. نیروهای اجتماعی و اقتصادی نیز همچنین، در این دوره در حال تحول و جایگزینی بودند. نشانی نبود که کدام بخت‌یار خواهد شد.

هایدن خود بازیگر این عصر شد و با کارش نوری بر آن گرگ‌ومیش تاباند و طلوع روشنایی سبکی را میسر کرد. او نسبت به متوسط آن دوران چنان عمر درازی یافت که دو دوره‌ی دگرگونی‌های سبکی (و همچنین اجتماعی-سیاسی) بزرگ در اروپا را به چشم ببیند. او نه تنها به ظهور و تثبیت گونه‌ی کوارتت زهی یاری فراوان رساند بلکه این کار را در پیوند تنگاتنگ با زیست‌جهانش انجام داد. پس وارسی ژرف آن آثار به سان مطالعه‌ی لایه‌های زمین‌شناختی که اثر دگرگونی‌ها را بر چهره دارند، نشان‌های از ابهام به در آمدن و آشکار شدن یک وضعیت جدید موسیقایی، و تحول مناسبات اجتماعی پیوندیافته با آن را فاش می‌کند.