سینا صنایعی - انتظام مُدال دستگاه: امکانی بالقوه در موسیقی کلاسیک ایرانی

انتظام مُدال دستگاه: امکانی بالقوه در موسیقی کلاسیک ایرانی

  • تاریخ شروع: ۲۱ مرداد ۱۴۰۲
  • روزهای: شنبه
  • ساعت: ۱۵:۳۰-۱۷:۳۰
  • تعداد کل جلسات: ۳
  • دوره به صورت: آنلاین و حضوری

منطقِ دستگاه از زمان پیدایش تا امروز، همواره دربردارنده‌ی انتظامی مُدال از یک سطح زیرایی بم به سطحی زیرتر بوده است. این انتظام همواره توسط مفهوم «فرود» به موجودیّت مُدال «درآمد» در سطحِ زیرایی مبنای دستگاه بازمی‌گردد تا مفهوم چرخه‌ای بودن دستگاه عینیّت یابد. نکته‌ی حائز اهمّیت در این انتظام‌های مُدال این است که برخی موجودیّت‌های مُدال در دستگاه‌های مختلف با اسامی یکسان و گاهی هم متفاوت ظاهر می‌شوند. بنابراین ممکن است یک موجودیّت یکتا نسبت به سطحِ زیرایی مبنای دستگاه‌های مربوطه در سطوحِ زیرایی متفاوتی ظاهر شود. از طرفی ماهیّت صوتی موجودیّت‌های پیشین و پسین یک مُد و همچنین کوکِ مبنای دستگاه (البته در روایات سازی و نه آوازی) بر نمودِ صوتی آن مُد مؤثّر است.

 

در نتیجه به نظر می‌رسد یک موجودیّت مُدال در حضور‌های مختلف درون انتظامِ دستگاه‌های متفاوت، در لایه‌های بیرونی خود به نوعی انطباقات لحنی دچار ‌شود. علاوه بر این باتوجه ‌به مفهوم امروزی «آواز» در موسیقی کلاسیکِ ایران به‌عنوان موجودیّت مُدال مشتق‌شده از یک دستگاه، اجرای مستقل یک مُد خارج از انتظامِ دستگاه، و بدون حضور موجودیّت‌های پیشین و پسین و همچنین مفهومِ «فرود»، نمودی متفاوت خواهد داشت. کارگاه حاضر درصدد است با تفصیل و تدقیق مطالبی که پیش‌تر توسط نگارنده در مقاله‌ای با عنوان «انتظامِ مُدالِ دستگاه و تأثیر آن بر نمودِ موجودیّت‌های مُدال و امکان گسترش کارگان» منتشر شده است، این موضوع را همراه با ارائه‌ی نمونه‌های بیشتر برای علاقه‌مندان به موسیقی‌شناسی و پژوهش در موسیقی کلاسیک ایرانی شرح دهد.

 

جلسه‌ی ۱:
در جلسه‌ی اول علاوه بر بیان موضوع و مسئله‌ی کارگاه، به مطالعه و مرور انتقادی مفاهیم بنیادین موسیقی کلاسیک ایرانی که زیرساخت اصلی مباحث جلسات را شکل می‌دهند، خواهیم پرداخت. در این راستا تدقیق و تنویر مفاهیمی چون «سلول‌های نغمگی»، «لحن»، «مُد» و طرح کلی منطق «دستگاه» در دستور کار خواهند بود. همچنین مرور تاریخی تعاریف «آواز» و «گوشه» از عناوین مورد بحث این جلسه خواهد بود.
جلسه‌ی ۲:
در این جلسه مشخصاً به موضوع اصلی کارگاه وارد می‌شویم. به‌این‌ترتیب در راستای ارائه‌ی یک مُدل، مفهوم انتظام مُدال از سطح خُرد تا کلان و همچنین نسبیت موجود در منطق دستگاه را مورد مطالعه قرار خواهیم داد. نقش عناوین و نام‌گذاری‌ها در موسیقی کلاسیک ایرانی و تأثیرات نواک بر ادراک موسیقایی از مباحث این جلسه خواهد بود.
جلسه‌ی ۳:
در جلسه‌ی آخر کارگاه، نمونه‌هایی را به‌عنوان مصادیق مباحث نظری جلسات پیشین، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهیم. در پایان به‌عنوان جمع‌بندی و نیل به کلان‌ساختاری در موسیقی کلاسیک ایرانی، وجوه معنادار انتظام دستگاه را تبیین خواهیم کرد.

مدرسه‌ی هنر و ادبیات بیدار، با همکاری متخصصان و هنرمندان فعالیت‌ خود را از پاییز ۱۳۹۸ آغاز نموده.